مزاج شناسی
دانشمندان قدیم معتقد بودند که تمام موجودات از ۴ رکن اصلی (خاک، آب، هوا، آتش) تشکیل شده اند. هر موجودی پس از تجزیه به این ۴ رکن تبدیل می گردد.
طبیعت خاک سرد و خشک، آب سرد و تر، هوا گرم و تر و آتش گرم و خشک می باشد .
اخلاط اربعه
این ۴ رکن در بدن انسان نیز وجود دارند و بصورت ۴ ماده سودا(سردی و خشکی)، بلغم(سردی و تری)، دم(گرمی و تری) و صفرا(گرمی و خشکی) ظهور می کنند و هر کدام از این ۴ ماده « خلط » می گویند که در مجموع اخلاط اربعه نامیده می شوند. خون انسان از این ۴ خلط تشکیل شده است. اگر خون انسان را در لیوانی قرار دهیم تا ته نشین شود به ۴ لایه تقسیم می شود لایه بالایی زرد رنگی (صفرا)، لایه دوم قرمز رنگی (دم)، لایه سوم بی رنگ (بلغم) و لایه زیرین سیاه رنگ (سودا) می باشد.
همه این اخلاط باید در بدن موجود باشند. از ترکیب این اخلاط در بدن «مزاج» بوجود می آید ممکن است یک خلط نسبت به بقیه بیشتر وجود داشته باشد به کسی که هر یک از اخلاط صفرا، دم، بلغم و سودا در او غلبه داشته باشد به ترتیب صفراوی، دموی، بلغمی و سوداوی می گویند.
اگر همه این اخلاط بطور متعادل در بدن وجود داشته باشند مزاج فرد متعادل است و چنین شخصی کمتر بیمار می شود و عمر بیشتری دارد که البته اینگونه انسان ها - بویژه در عصر ما - کمتر یافت می شوند.
هدف از این بحث نشان دادن راه های نزدیک کردن مزاج افراد به مزاج معتدل می باشد.
علت پدید آوردن بیماری ها غلبه بیش از حد هر یک از این اخلاط در بدن یا در عضو خاصی است که به آن خلط غیر طبیعی می گویند.
صفرا(گرم و خشک)
سبک ترین جزء خون است مانند کف روی خون قرار می گیرد، موجب تسهیل حرکت خون در عروق می شود زرد رنگ است، باعث افزایش حرکت روده می شود، ضد عفونت است موجب تیزی ذهن می شود تحرک آفرین است.
مشخصات فرد صفراوی
لاغر اندام، بدن گرم، پوست خشک، زبری پوست، پرکار و فعال، تمایل به سردی ها و ترشی ها، رفتار تند و واکنش سریع، کم خواب، تحمل گرسنگی، تمایل به هوای خشک، زردی پوست و زبان و چشم، تند بودن ضربان قلب و نبض، حس برتری جویی و تسلط.
نشانه های غلبه صفرای غیرطبیعی
تشنگی و سوزش جگر، تلخی دهان، سردرد و درد شقيقه (جلوی سر)، ترک خوردن پوست دست و پا، خواب جنگ و ستیز و آتش و اشیاء زرد دیدن، شوره سر، تندخویی، بهانه جویی، زردی مدفوع، خارش بدن، استفراغ سبز و زرد، حالت تهوع.
مضر برای صفراوی
چای، قهوه، سرخ کردنی، سس و رب، غذای چرب و پرحجم، سیر و ادویه جات تند، شیرینی قنادی، آجیل شور، بادمجان، موز، سمبوسه، پیتزا، همبرگر، سوسیس، گوشت قرمز، نوشابه، زیاده روی در مصرف گرمی ها، توقف زیاد در گرمای آفتاب.
مفید برای صفراوی
مرکبات، انار، رب انار خانگی، شاه توت، خیار، سیب، گلابی، آلبالو، گیلاس، آلو، آب زرشک طبیعی، هندوانه، گرمک، کدو خورشتی، هویج، روغن زیتون، سوپ جو، آلو بخارا،
سبزیجات، گشنیز، لیموترش تازه، برگه زرد آلو، لیمو عمانی، خاکشیر، شیر خشت، ترنجبین، شربت عسل (آب + عسل + لیموی تازه)
انگور، کاهو، لیمو شیرین، نان جو، کاسنی، شیر، آب، آب انار ترش
نکته: پایه مزاج هر فرد ارثی می باشد ولی ممکن است بواسطه تأثير عذا و یا محیط کار و زندگی مزاج دیگری برای او غلبه کند مثلا ممکن است پایه مزاج یک فرد صفرا باشد ولی بعلت زیاده روی در مصرف غذای های سرد یا کار در کارخانه مواد شیمیایی سودا در او غلبه کند و علائم دو یا چند مزاج در او دیده شود
ممکن است هر یک از اخلاط در جای خاصی از بدن به طور غیر طبیعی غلبه کند مثلا اگر صفرا در سر غلبه کند موجب سردردهایی در ناحیه جلوی سر و احتمالا ریزش مو در این ناحیه گردد.
ممکن است صفرا در دستگاه گوارش غلبه کند که نتیجه آن سوزش جگر و عطش شديد و اگر در کیسه صفرا بیش از حد جمع شود منجر به سرطان کبد می شود.
غلبه بیش از حد صفرا در استخوان ها باعث پوکی استخوان می شود.
تابستان فصل گرم و خشک است و اگر در این فصل غذاهای گرم و خشک مصرف بشود باید همراه مصلح آن (اصلاح کننده ضرر) باشد مثلا در صورت مصرف خرما باید پس از آن آب نوشیده شود.
گرم مزاج ها بهتر است با غذای خود سماق، خرفه، آبلیمو یا سرکه مصرف کنند. افراط در مصرف سردی ها باعث غلبه سردی بر بدن می شود ممکن است پایه مزاج فرد گرم باشد ولی در اثر مصرف بیش از حد سردی ها دچار بیماری های سرد (مثلا رماتیسم و آرتروز و...) شود و سردی در اندام های پائینی او غلبه کند.
صفراوی ها کمتر دچار گرفتگی عروق می شوند.
قابل توجه خانم ها: به شوهر صفراوی باید شربت آبلیمو، هندوانه و ... داد نه شربت زعفران و خوراکی های گرم.
دم
قرمز رنگ، قسمت اصلی خون، رساندن غذا به کلیه اعضاء، گرم کردن بدن در زمستان و پیری، تأمین قدرت بدنی، حامل اکسیژن به بافت ها و سلول ها.
مشخصات فرد دموی
سرخی پوست، پهنی قفسه سینه، چهارشانه، پر حرارت و شوخ، صدای بلند و پر سر و صدا، ارتباط برقرار کردن سریع، اهل سخنوری، عرق زیاد، گشاده رو، میل به سردی، خواب عمیق، بدن پر مو، چشم درشت، بینی بزرگ، پرکار و فعال، شیرین بودن دهان، گریه زیاد، میل جنسی زیاد.
نشانه های غلبه دم غیر طبیعی
زود عصبانی شدن، قرمزی زبان، دمل و جوش های ریز در بدن، سنگینی سر، خارش بدن، خون آمدن از بینی و دندان ها، آکنه در اندام فوقانی، ریزش موی وسط سر.
مضر برای دموی ها
اطلاعات شما با موفقیت ثبت شد
مفید برای دموی
ورزش، حجامت، خوردن آب زرشک طبیعی، کاهو، خیار، میوه جات، سیب، انار، سبزیجات، حبوبات و غلات جوانه زده، لیموترش، روغن زیتون، خاکشیر، کاسنی، خیس شده برگه زرد آلو، هلو، انجیر و آلوبخارا، کم خوری و روزه، غذاهای ساده و کم کالری، دوغ.
سکته های قلبی و انسداد عروقی در دموی ها زیاد است. جهت بهترین درمان برای دموی هاست و موجب جلو گیری از سکته و بیماری های دیگر می شود. بویژه در فصل بهار که دم غلبه می کند بهتر است چند بار حجامت انجام شود.
اگر خلط دم بیش از حد غلبه کند تبدیل به خون سوخته و سودا خواهد شد و موجب افسردگی و کسلی می شود. باید در حفظ تعادل مزاج كوشید.
ویژگی این افراد این است که در عین سرخی چهره، سیاهی هم در چهره آن ها مشاهده می شود و گاهی پرنشاط و گاهی غمزده هستند.ورزش برای دموی ها بسیار لازم است.
بلغم
بلغم طبیعی در واقع یک ذخیره غذایی در بدن است که بصورت خام وجود دارد و در صورت نیاز بدن به غذا با تأثیر از حرارت موجود در بدن به غذا و خون تبدیل می شود، بلغم در تمام بدن پراکنده است، مفصل ها را مرطوب نگه می دارد تا حرکت آنها آسان شود معدن بلغم در معده است که اگر حرارت کافی در معده نباشد یا غذایی نامناسب مصرف شود باعث تجميع بلغم و تولید بیماری می شود، بلغم موجب سستی و رخوت است.
مشخصات فرد بلغمی
پوست سفید و رنگ پریده (البته به این معنا نیست که همه سفید پوست ها بلغمی و همه سیاه پوست ها سوداوی هستند) چاق و پف آلود، کند در حرکات، با سرما خوب نیستند، سفیدی زبان، لذت از غذای گرم و شیرین، گوارش ضعیف، بی حوصلگی در کارهای گروهی و سرد، زود خسته شدن. پرشور، مستعد سوء هاضمه، نرمی و سردی پوست، اعتماد به نفس پائین، موی لخت، عرق سرد و زود خسته شدن.
نشانه های غلبه بلغم غیر طبیعی
آروغ ترش زدن، جاری شدن آب دهان، رقیق بودن آب بینی، میل زیاد به خواب، بیماری بیش از حد (بویژه سرماخوردگی) بیحالی، سفیدی موی سر، ترش شدن دهان، بوجود آمدن لک سفید در پوست، کوفتگی بدن، کم جنب و جوشی، تمایل کم به آب و ترشی، تمایل به - شیرینی و گرمی، شکم گنده.
مضر برای بلغمی
لبنیات، ترشی، سرکه، برنج، سیب زمینی، مرغ، آب یخ، نوشابه، چای، خیار، هندوانه، ماکارونی، پفک، گوجه فرنگی، کاهو، گوشت گاو و گوساله، چیپس، کیوی، میوه جات ترش و کال، باد کولر و پنکه. حمام طولانی.
مفید برای بلغمی
غذاهای گرمی بخش، گوشت شتر و گوسفند، میوه های رسیده و شیرین، هل، دارچین، زعفران، فلفل سیاه، سیر، نعناع، ریحان، نخود، گندم، زنجبیل، بادام، گردو، فندق، کنجد، ارده، شیره، عسل، زیره سیاه و سبز.
ورزش صبحگاهی، روغن مالی بدن (روغن زیتون، کنجد یا سیاهدانه)
زمستان فصل غلبه بلغم است و مصرف سردی ها مثل سالاد کاهو، الویه، ماست مضر است در صورت مصرف حتما باید با مصلح خورده شود.
سرد مزاج ها بهتر است همراه غذا ادویه جات، زعفران و یا سرکه شیره مصرف کنند.
زرشک پلو با مرغ، باقالی پلو با ماهی، الویه و ماکارونی بلغم زا هستند و باید با ادویه جات مصرف شوند مثل فلفل سیاه، زنجبیل، آویشن یا زعفران.
تند غذا خودن موجب تولید بلغم و سودای مضر می شود. حمام بعد از غذا نیز تولید بلغم ناسالم می کند.
بین غذا آب خوردن و یک نفس آب خوردن نیز بلغم زاست و موجب بیماری های سرد (بویژه بیماریهای گوارشی) می شود.
غلبه بلغم در مو باعث سفیدی آن و در اندام های پائینی موجب آرتروز و رماتیسم می شود. افراط در مصرف سردی ها موجب چاقی، کند ذهنی و کاهش اعتماد به نفس و ترس می شود.
مزاج خانم ها معمولا سردتر از آقایان است البته گاهی عکس این می باشد.
بیشتر بیماری ها بویژه بیماری های روانی بعلت غلبه سردی است مانند ms، آلزایمر، نقرس، آرتروز، رماتیسم و افسردگی.
خواندن قرآن در سحر و صبحگاه موجب دفع بلغم زائد می شود.
سودا
استخوان ها برای استحکام نیار به سودا دارند، سودا بخاطر طعم ترش آن تحریک اشتها می شود، محل ذخیره آن طحال است و اگر طحال نتواند آن را ذخیره کند در قسمتهای مختلف بدن از جمله پوست جمع می شود و موجب تیرگی پوست می شود.
ویژگی افراد سوداوی
پوست سرد و خشک، عدم تحمل سردی، خواب سبک، احساس سردی در سر انگشتان، دقیق و کنجکاو، وسواس، اندوه بی علت، تیرگی پوست، موهای فردار ریز، دقیق و حسابگر، کم مو، باریک.
نشانه های غلبه سودای غیرطبیعی
افکار منفی، ناامیدی، کثرت غم، شور بودن دهان، اعتماد به نفس کم، لاغری، هزیان، سوزش دهانه معده، خشکی پوست، تیرگی پوست، درد طحال، اندوه بی علت، وسواس شدید، بی خوابی، گرسنگی کاذب، و کوفتگی، یبوست، خودخوری، بی نشاطی و افسردگی، احساس سوزش در هنگام بول تهوع، بوی بد دهان، تاریکی چشم، شب کوری، ضعف شنوایی، لکه سیاه در بدن، آلزایمر، حرص حد کشیدن.
این علائم در پائیز، هنگام پیری و خوردن ترشیجات فراوان، عدس و گوشت گاو تشدید می شود.
علل پیدایش سودای غیر طبیعی
استراحت بیش از حد و بی تحرکی، حضور مستمر در گرما، حضور پشت سر هم در گرما و سرما، غم مستمر، در معرض صداهای مستمر و بلند بودن، خبر غم یا شادی ناگهانی، پرخوری، حرام خوری، تنهایی، مشروبات الکلی، همسری که مدام غر می زند، سرزنش مدام شنیدن.
مضر برای سوداوی
پنیر، ماست، گوجه فرنگی، آب یخ، مرغ، ماهی، برنج، عدس، غذاهای فریزشده، شکلات، پفک، یخمک، چای، دوغ، سرکه ، ترشیجات ، گوشت حیوانات پیر، گوشت گاو و گوساله، لوبيا.
غذاهای مفید برای سوداوی
با طبع گرم مانند گوشت گوسفند و شتر، سبزی های گرم مانند نعناع و ریحان و تره، زعفران، کرفس، عسل، توت، کشمش، انجیر، خرما، زیتون، هل، دارچین، زنجبیل، زیره، خاکشیر، شربتی، انگور، ورزش، تفریح در جاهای خوش آب و هوا، دیدن مناظر زیبا، نگاه به سبزه و آب روان.
برنج سوداز است بهتر است با شوید با زیره سیاه استفاده شود . عدسی نیز سوداز است بهتر است با گلپر خورده شود.
ممکن است هر کدام از اخلاط در عضو خاصی بطور غیر طبیعی غلبه کند مثلا اگر خلط سودا در مغز بیش از حد جمع شود موجب ایجاد بدبینی، کابوس، ترس، غم و اندوه و خواب های پریشان می شود و یا اگر خلط صفرا بیش از حد در کبد جمع شود موجب سرطان کبد می شود.
ممکن است در یک فرد در یک زمان چند خلط غلبه داشته باشد مثلا همزمان سودا، صفرا و بلغم در فرد غلبه کند در اینصورت مثلا فرد در حالیکه رماتیسم دارد ( غلبه بلغم در پا) صورت او جوش می زند ( غلبه صفرا در اندام بالایی) و دچار کابوس نیز می باشد ( غلبه سودا در سر) علائم چند مزاج مختلف در او مشاهده می شود در اینگونه مواقع اصلاح مزاج و درمان فرد مشکل است و باید زیر نظر پزشک متخصص طب سنتی انجام گیرد.
افراط در مصرف سردی ها موجب چاقی ، کند ذهنی، تنبلی و اعتماد بنفس پائین می شود.
خوردن ناهار و نیز خواب بعد از غذا بدون فاصله موجب غلظت خون و پدید آورد سودا می شود.
یک ترکیب مفید برای همه مزاج ها : آب + عسل + آبلیمو تازه بهتر است قبل از صبحانه میل شود .
گرم مزاج ها گاهی در خوردن سردی ها آنقدر افراط می کنند که سردی در بدن آنها زیاد وبر عضو خاصی غلبه می کند و موجب بیماری های مختلف می شود باید در مصرف سردی ها تعادل را حفظ کرد.
مثلا فرد صفراوی در خوردن ماست و لبنیات و یا گوشت گاو آنقدر افراط می کند که سردی بر اندام پائینی او غلبه می کند و موجب رماتیسم و آرتروز یا نقرس می شود.
تماشای منظره زیبا خونساز و موجب تعادل مزاج و تماشای مناتظر زشت سودازا و موجب آلودگی خون است.
غذای هر فصل باید مناسب آن فصل باشد.
مصرف گرمی ها در تابستان و سردی ها در زمستان مضر است مگر اینکه با مصلح آن مصرف شود مثلا در فصل گرما مصرف سیر، ادویه، خرما و ... موجب بیماری است و مصرف خوراکی هایی مانند لیموترش، سرکه لبنیات و ... توصیه می شود. ولی نباید به حد افراط برسد در فصل سرما مصرف لبنیات، کاهو، خیار و گوجه، هندوانه و ... بسیار مضر است ولی مصرف کشمش، مویز، خرما، ادویه و ... توصیه می شود.
مکانهای جغرافیایی هر مزاج و طبع خاص خود را دارد مثلا بندر عباس گرمتر از یزد و خشک تر از شمال است.
خوردن چند نوع غذا در یک وعده موجب بهم خوردن تعادل مزاج می شود در اینصورت چند خلط مختلف غلبه می کند و موجب بیماری های مختلف می شود.
علائم انواع مزاج ها
بهترین و منطقی ترین روش این است که ابتدا طبع و مزاج خود و پس از آن غذای مصرفی روز مره و مناسب خویش را بشناسیم تا دچار بیماری و کسالت نشویم. در حالت طبیعی، اخلاط اربعه در بدن هر شخص سالمی باید به حالت تعادل باشد تا زندگی و ادامه ی حیات او مقدرر باشد. با مطالعه اخلاط اربعه به طور جداگانه، وظیفه ی هر یک مشخص خواهد شد:
نشانه های غلبه صفرا
تشنگی و سوزش جگر، زبری پوست صورت، زردی چشم، کدورت ادرار، عصبی شدن، ناراحتی معده، تلخی دهان، کم اشتهایی، حالت تهوع، سردرد و درد شقیقه، سیاهی رفتن چشم، سرگیجه، خشکی پوست، ترک خوردن پوست دست و پا، گرمی بدن یا داشتن تب، جوشش فم المعده، دیدن خواب های هولناک، مانند جنگ و ستیز، پوسته پوسته شدن پوست سر (شوره ی سر) نمایان شدن لکه های سفید یا قهوه ای در صورت و یا دیگر اعضای بدن، ریزش مو، ابتلا به بیماری آلو پسی (ریزش موضعی مو)، علاقه به نوشیدن آب یخ و خوردن یخ، يبوست مزاج، بهانه جویی و تند خویی. این گونه افراد را صفراوی مزاج گویند.
همه یا اکثر نشانه های یاد شده در بیشتر افراد صفراوی مزاج دیده می شود؛ البته میزان بون این نشانه ها به مقدار غلبه ی صفرا بستگی دارد.
نشانه های غلبه خون یا دم
اگر در بدن فردی خون غلبه نماید و خون کثیف شود و یا بهتر بگوییم سوخته شود علامت آن سنگینی سر، خمیازه کشیدن، چرت زدن، کندی حواس، شیرین شدن دهان، لزج بودن آب دهان، سرخی رنگ بدن، قرمزی زبان، خارش بدن، بروز دمل و جوش های ریز در بدن به خصوص در پیشانی و پشت سر و در قسمت کتف و شانه ها و گاه خون آمدن از بین دندان ها و در نهایت، کسالت و خمودگی مداوم است.
افرادی که خون در آنان غلبه می کند دموی مزاج می گویند. مهمترین علت غلبه خون، پرخوری و زیاده روی در مصرف انواع غذاهای سرخ شده و تند و تیز است. افراد دموی مزاج اغلب از آرامش نسبی برخوردار نیستند.
نشانه های غلبه بلغم
سفیدی، نرمی و سردی پوست بدن (مانند مردم اروپا)، دیرهضم شدن غذا، آروغ ترش زدن، میل بسیار به خواب داشتن، جاری شدن آب از دهان، رقیق بودن آب بینی، کم حواسی، زیادی بول، دفع بول با فشار زیاد و حجم بسیار، سستی و بی حالی، بی حس بودن بدن، سفید شدن موی سر و ریزش آن قبل از موعد پیری، درد معده و درد پشت، گرفتگی ماهیچه های پشت، کمر درد، گردن درد، پادرد، نقرس، فلجی، لک و پیس، لقوه (کج شدن دهان و صورت)، رعشه (پار کینوس)، ضعف مثانه، ترش شدن دهان، به وجود آمدن لک سفید در چشم، ضعف بینایی، تنگی نفس، طپش قلب (به خصوص هنگام بیدار شدن از خواب) تولید کرم های کدو یا کرمک در انتهای روده بزرگ، این گونه افراد را بلغمی مزاج می گویند.
غلبه این خلط فوق العاده خطرناک است و انسان را دچار بیماری صعب العلاجی می کند.
از این رو لازم است هر چه سریع تر در به تعادل در آوردن این خلط کوشید. از جمله بیماری هایی مانند: آرتریت، روماتوئید، بیماری خطرناک ام اس (ms)، بیماری لا علاج لک و پیس و یا برص و برخی دیگر از بیماری های صعب العلاجی که امروزه از نظر علم پزشکی، علت آن مشخص نیست و آنها را (اتوایمیون) می نامند.
نشانه های غلبه سودا
نشانه های غلبه سودا که ناشی از رسوبات خون و مرکز آن طحال است؛ عبارتند از :
خستگی و کوفتگی بدن، لاغری، پژمردگی روح و جسم، بی نشاطی و افسردگی، یبوست مزاج، خود خوری، احساس سوزش در هنگام دفع بول، تیره رنگ بودن ادرار و مدفوع و قی، سیاه و قیری شکل بودن مدفوع، شور بودن دهان، بوی بد دهان، تاریکی چشم، تیرگی رنگ صورت، شب کوری، سوزش معده، فکر بسیار، دیدن خواب های آشفته (کابوس) اخلاق تند و زشت، دلتنگی و بی قراری، به وجود آمدن لکه های سیاه در بدن، جزام، بیماری های پوستی (سودا)، زخم شدن پوست به سبب خارش زیاد، قولنج شدن روده (بیماری کولیت)، نسیان و فراموشی یا آلزایمر، حرص زیاد.
افراد سوداوی مزاج، اکثرا دچار بیماری های روحی و روانی می شوند و معمولا تا آخر عمر از داروهای روان گردان استفاده می کنند.
تشخیص مزاج
طبیب را در شناخت نوع بیماری و درمان کمک می نماید. درمان بیماری با این روش بسیار ساده است.
درمان با این روش، به حالت در آوردن اخلاط اربعه است. تعادل اخلاط اربعه در بدن هر شخصی مساوی است با سلامتی و عدم تعادل آنها برابر است با کسالت و بیماری.
اگر بدن آدمی را دقیقا مورد بررسی قرار دهیم، می بینیم که از اندام های متعددی تشکیل شده و هر اندامی از سلول های خاصی ساخته شده است. هماهنگی اندام ها نیز موجب سلامتی وحيات و ادامه ی آن می گردد.
در بدن هر فرد چهار نوع خلط وجود دارد که آنها را اصطلاحا اخلاط اربعه می نامند. اخلاط اربعه عبارتند از صفرا(گرم و خشکی)، خون یا دم(گرمی و تری)، بلغم(سردی و تری) و سودا(سردی و خشکی).
به عنوان مثال، اگر در فردی صفرا غلبه نماید، اورا صفراوی مزاج و اگر خون غلبه نماید، او را دموی مزاج، و اگر بلغم غلبه یابد، او را بلغمی مزاج می نامند، همچنان که اگر در شخصی سودا غلبه نماید، او را سوداوی مزاج می گویند.
در حالت طبیعی، اخلاط اربعه در بدن هر شخص سالمی باید به حالت تعادل باشد تا زندگی و ادامه ی حیات او مقدور باشد تعادل اخلاط را مزاج می نامیم. با مطالعه اخلاط اربعه به طور جداگانه، وظیفه ی هر یک مشخص خواهد شد.
هر نوع از مواد غذایی یک اثر خاصی بر روی اخلاط اربعه می گذارد و آن را به حالت تعادل و یا عدم تعادل در خواهد آورد.
به عنوان مثال، استفاده از غذای چرب و شیرین به طور مداوم، صفرا را افزایش می دهد، هم چنان که پرخوری و عدم رعایت اعتدال در مصرف مواد غذایی موجب غلبه خون می شود. استفاده از ترشیجات سرکه و لبنیات به مقدار زیاد موجب طغیان و ازدیاد بلغم و خوردن غذاهای نمک سود و مانده و نیز خوردن بادمجان به مقدار زیاد و یا گوشت حیوانات پیر سبب ازدیاد سودا می گردد.
با تجویز غذاهای مناسب می توان مزاج غالب را به حالت تعادل در آورد و شخص بیمار را از حالت بیماری و کسالت نجات داد. فرمول به دست آمده چنین است:
عناصر اربعه - طبع اخلاط - اربعه مزه دهان - رنگ زبان
آتش - گرم و خشک - صفرا- تلخ - زرد
هوا گرم وتر - خون - شیرین - قرمز
آب سرد و تر بلغم - ترش- سفید
خاک سرد و خشک سودا - شور - سیاه
افراد دارای طبع گرم
داغ می شود، گه گاه دچار خارش پوست می شوند، پوست سرشان تولید شوره می کند و دچار عطش می شوند. دمای بدنشان نسبت به سایر افراد بیش تر است، معمولا حدود نیم تا یک درجه تب دارند، زود عصبی می شوند، ولی در مجموع، خون گرم و خوش برخوردند این افراد به طور معمول دارای بدنی گرم اند و با خوردن غذاهای گرمی بخش دچار مشکل می شوند، صورت آنها جوش می زند، بدنشان طبع سرد کم تر است.
افراد دارای طبع سرد
اکثریت مردم جهان از طبع سرد برخوردار هستند. این افراد معمولا دارای پوست سفید هستند و یکی از علت های مهم آن، فعال بودن سیستم بلغم یا لنفاتیک است. این افراد میل زیادی به لبنیات، به خصوص ماست دارند و زودتر از بقیه دچار بیماری نقرس و رماتیسم می شوند، پر خواب هستند و به راحتی نمی توانند از رختخواب جدا شوند، غذا یشان دیر هضم می شود، عموما سست و شاداب نیستند، استعداد چاقی در آنان زیاد است، موی سرشان زودتر از موعد مقرر سفید می شود و می ریزد، معمولا انسان های خوش گذرانی هستند و دیرتر از بقیه عصبی می شوند. افرادی که از طبع سرد برخوردارند اگر رعایت حال خود را نکنند زودتر از دیگران دچار بیماری های صعب العلاج از قبیل بیماری ام اس (ms)، بیماری ای ال اس (als) و پارکینسون می شوند.
افراد دارای طبع معتدل
افرادی که دارای چنین طبعی هستند معمولا بین گرم و سرد قرار دارند. تعداد این قبیل افراد در جامعه نسبت به سایر طبع ها كم است. چنین افرادی نسبت به غذا حساسیت زیادی نشان نمی دهند و معمولا هر نوع غذایی با طبع این گونه افراد سازگاری دارد و نسبت به بقیه مردم کم تر دچار بیماری و کسالت می شوند.
اما افرادی که دارای چنین طبعی هستند در دراز مدت دچار بیماری های سختی می شوند و دلیل آن هم این است که غذا روی چنین افرادی به سرعت تاثیر نمی گذارد و همین امر باعث می شود که سموم به مرور در بدن آنان جمع شود و در دراز مدت تاثیر خود را بگذارد.
چند سوال برای شناسایی مزاج ها
«سوالات صفرا»
شما لاغر و قلمی هستی
هر کاری میکنید نمیتوانید چاق شوید؟
آیا شما موهای کلفت و فرفری دارید؟
آیا پوست شما سبزه و خشک و گرم است؟
آیا در تابستان از گرما کلافه اید و در زمستان کمتر از بقیه لباس گرم می پوشید و با سرما مشکل چندانی ندارید؟
آیا شما خیلی عرق می کنید و حتی گاهی کف دستتان عرق می کند؟
آیا خوراکیهایی مثل خرما، ادویه جات، آجیل و سرخ کردنی ها شما رو اذیت می کند؟
آیا گاهی هنگام بیدار شدن از خواب مزه دهان شما تلخ است؟
آیا کم خواب هستید و کلا با خوابیدن مشکل دارید؟
آیا آدم جوشی هستید و زود از کوره در می روید؟
آیا آدم دقیق و پیگیری هستید و اگر کاری را به شما بسپارند تا ته کار را در نیاورید آرام نمی گیرید؟
آیا شما در زمستان حال و روز بهتری نسبت به سایر فصول دارید؟
اگر جواب شما به همه یا بسیاری از پرسش های بالا مثبت است مزاج شما گرم و خشک (تابستانی) است و شما صفرایی هستید.
«سوالات بلغم»
موهای شما کم پشت و نازک و کم بنیه است؟
آیا شما پوست سفید گچی و نرم و سرد دارید؟
آیا در زمستان از سرما کلافه هستید و تند تند سرما می خورید و مجبورید بیشتر از بقیه لباس بپوشید؟
آیا در تابستان گرما را راحتتر از دیگران تحمل می کنید؟
آیا با خوردن خوراک هایی مثل کاهو، خیار، گوجه فرنگی، مرکبات و لبنیات احساس ضعف در بدن و ترش شدن معده و سختی در گوارش غذا دارید؟
آیا شما چاق هستید و بخصوص شکم و پهلو دارید؟
آیا حجم ادرار شما زیاد است و بارها با فشار زیاد در طول روز ادرار می کنید؟
آیا حجم بزاق دهان شما زیاد است و گاهی در خواب از دهانتان هم خارج می شود؟
آیا آدم خونسرد و ریلکسی هستید و دیر به دیر عصبانی میشوید؟
آیا به خواب علاقه دارید و بیشتر از دیگران میخوابید؟
آیا فراموشکار هستید و حواستان بیشتر از بقیه پرت می شود؟
آیا گاهی موقع بیدار شدن از خواب مزه دهان شما ترش است؟
آیا شما در تابستان حال و روز بهتری نسبت به سایر فصول دارید؟
اگر جواب شما به همه یا بیشتر سوالات بالا مثبت است مزاج شما سرد و تر (زمستانی) بوده و شما بلغمی هستید.
«سوالات سودا»
آیا پوست تیره و غیر شفاف و خشک دارید؟
آیا استرس شما زیاد و دائمی است؟
آیا وسواس فکری دارید؟
آیا دچار افسردگی هستید و دائم غم و غصه می خورید؟
آیا اجابت مزاج شما دچار مشکل است و دچار یبوست هستید؟
آیا موهای شما زودتر از هم سن های شما سفید شده؟
آیا شما در بهار حال و روز بهتری نسبت به سایر فصول دارید؟
آیا خواب های پریشان و ترسناک می بینید؟
اگر پاسخ شما به تمام یا بیشتر سوالات بالا مثبت است مزاج شما سرد و خشک (پاییزی)بوده و شما سودایی هستید.
«سوالات دموی»
آیا شما موهای پرپشت و فراوان دارید؟
آیا شما درشت اندام و به عبارتی هیکلی هستید؟
آیا رنگ پوست صورت شما گندمگون یا گلگون است؟
آیا حافظه قوی دارید؟
آیا شما خوش اخلاق و خوشرو هستید؟
آیا رگ های بدن شما بخصوص در پشت دست برجسته است؟
آیا شما تنوع طلب و نامنظم هستید؟
آیا پوست نرم و مرطوب و گرم دارید؟
آیا گاهی دچار گر گرفتگی می شوید؟
آیا دارای اجابت مزاج مرتب وبوده و قدرت هضم غذا در شما بالاست؟
اگر جواب شما به تمام یا بیشتر سوالات بالا مثبت است مزاج شما گرم و تر (بهاری) بوده و شما دموی هستید.
نکته مهم: اگر شما بتونید طبع یا مزاج خودتون رو به درستی تشخیص بدید کلید سلامتی خودتون رو پیدا کرده اید. قدم دوم سلامتی شما، خوردن غذا بر اساس و متناسب با طبع شماست. اگر کسی متناسب با طبیعت خودش غذا بخوره هیچ وقت مریض نمیشه. این یک ادعای بزرگ اما واقعیست.
بر اساس طب سنتی 9 نوع مزاج کلی وجود دارد:
مزاج معتدل، مزاج سرد، مزاج گرم، مزاج تر، مزاج خشک، مزاج گرم وتر، مزاج گرم و خشک، مزاج سرد وتر، مزاج سرد و خشک.
اینک قاعده ای را به شما یاد می دهیم که در ابتدا تشخیص سردی مزاج از گرمی مزاج را برای شما آسانتر نماید و آن عبارت است از اینکه :
آیا در بیشتر حالات شما، لباس زیاد می پوشید یا خیر؟ خصوصا در زمستان، زیرا کسانی که طبع سرد دارند تحمل سرما را ندارند و کسانی که طبع گرم دارند تحمل گرما را ندارند. لذا بر اساس این قاعده سه دسته از افراد را می شود شناسایی نمود:
افرادی که به طور واضح سرد مزاجند و معمولا بیشتر از دیگران لباس می پوشند. افرادی که گرم مزاجند و کم تر از دیگران لباس می پوشند.
و بالاخره افرادی که در زمستان لباس زیاد می پوشند و در تابستان هم کم می پوشند.
و حال با توجه به تقسیمات فوق گروه اول واضحا سرد مزاجند و گروه سوم هم به طور واضح فقط در فصل زمستان یا پائیز سرد مزاج محسوب می شوند زیرا گرم مزاجان در همه فصول گرمی طبع دارند و زمستان هم لباس زیادی نمی توانند بپوشند. پس نتیجه می گیریم:
که سرد مزاج، کسی است که یا واضحا و در همه فصول سردی طبع دارد و یا اینکه فقط در فصول سرد، سردی مزاج پیدا می کند و بر عکس، گرم مزاج کسی است که در همه فصول گرمی طبع دارد و در اکثر اوقات سال لباس زیادی نمی پوشد.
حال در بین سرد مزاجان گروه بلغمی کسانی هستند که در چهار فصل احساس سرما می کنند ولی گروه سوداوی مزاج خیلی احساس سردی نمی کنند و در برخی فصول سال حتى حالت عادی از نظر احساس سرما دارند و اما در بین گرم مزاج ها، گروه صفراوی مزاج همیشه و در هر چهار فصل حرارت بدنشان بالاست و همیشه از گرما شاکی هستند اما گروه دموی مزاج، فقط در فصول بهار و تابستان از گرما شاکی هستند و در بقیه فصول خیلی احساس بدی ندارند. به طور خلاصه نتیجه می گیریم که:
1-صفراوی ها در تمام فصول سال، خصوصا در تابستان (زیرا مزاج تابستان گرم و خشک است) حرارت بدنشان بالاست انقدر که در هیچ فصلی نیاز به پوشانیدن بدن خود ندارند.
۲-دموی ها فقط در فصول گرم سال (تابستان) حرارت بدنشان بالاست ولی در پائیز و زمستان به لباس های گرم احتیاج پیدا می کنند.
٣- بلغمی ها افرادی هستند که در تمام فصول سال خصوصا در زمستان احتیاج مبرم به پوشیدن لباس گرم دارند (زیرا مزاج زمستان سرد و تر است).
۴-سوداوی ها هم مثل دمویها فقط در فصول سرد سال یعنی پائیز و زمستان به لباس گرم احتیاج دارند و در سایر فصول بر خلاف بلغمی ها خیلی احساس سردی نداشته و حالت عادی دارند.
5- و بالاخره گروه پنجمی وجود دارد که اگر چه با یکی از شرایط گفته شده فوق منطبق بوده ولی قسمتی از بدنشان (مثل نوک انگشتان دست همیشه سرد است و یا همیشه گرم است (مثل کف پا).
لازم به توضیح است که برخی از بیماری ها خصیصه شان این است که قسمتی از بدن را یه و یا برعکس سرد کنند و همین امر باعث اشتباه شما در تشخیص طبع می شود مثلا کم خونی خصوصیتش این است که نوک انگشتان دست ها و پاها را سرد کند و برعکس یائسگی باعث گر گرفتگی سر و صورت، و چربی خون خصوصا کلسترول باعث داغی کف پا می شود و ممکن است سینوزیت باعث احساس سردی شدید در پیشانی، و ورم سر معده باعث احساس سردی زیاد در ناحیه وسط قفسه سینه گردد و لازم است شما این گونه موارد استثنا را شناسایی کنید و حساب آن را از طبع غالب خویش جدا کنید. مثلا ممکن است شما صفراوی مزاج بوده و در همه جای بدن و در همه ی فصول سال احساس گرما و حرارت نمائید اما در عین حال وسط قفسه سینه شما سرد بوده باشد و این بدان معنا است که شما علاوه بر داشتن طبع صفرا، ورم سر معده یا ریفلاکس گوارشی هم دارید. و یا ممکن است که شما در همه جای بدن و در همه ی فصول سال احساس سردی بکنید ولی کف پاهایتان اکثرا داغ بوده باشد و این بدان معناست که شما بلغمی مزاج هستند ولی در عین حال چربی کلسترولتان هم بالاست.
مثلا خانم ۵۵ سال بلغمی مزاجی داریم که همیشه و در تمام فصول سال سرد مزاج است اما اخیرا به علت شروع یائسگی دچار گر گرفتگی در نیم تنه ی فوقانی بدن و نیز در ناحیه ی سر احساس گرما شدید می کند، این شخص در تقسیمات همچنان بلغمی مزاج است و احساس گرگرفتگی تنها، دلیلی بر گرم شدن مزاج وی نمی باشد مگر اینکه در همه ی فصول و در اکثر جاهای بدن به تازگی دچار حرارت بالا و هیپرترمی شده باشد و دیگر احساس سرما نکند در این صورت می گوئیم که این فرد یائسه به کلی تغییر طبع داده و صفراوی مزاج یا احيانا دموی مزاج شده است که معمولا چنین مواردی کمیاب و دور از دسترس است.
درمان چنین افرادی بایستی درمان به اضداد مختلف صورت گیرد یا ممکن است یک فرد سودایی ۴۲ ساله اخیرا دچار فشار خون و چربی خون هم شده باشد، اگر چه فرمول اصلی طبع او سودا است ولی فشار خون باعث تعریق و افزایش حرارت بدن وی شده است و چربی هم باعث داغی کف پای او می شود، در این جا هم نبایستی تصور کنید که طبع او گرم شده است زیرا طبع اصلی او همان سودایی و سرد است و این ویژگی بیماری عارض شده ثانوی اوست که باعث احساس گرما در وی شده است، هر چند که در مقام تشخیص این گونه افراد را ابتدا صفراوی و سپس سوداوی مزاج می شناسیم که قبل از هر چیز ابتدا صفرای عارضی آنان را درمان می کنیم.
لذا به این نتیجه می رسیم که در مواجهه با تشخیص طبع غالب فریب سردی یا گرمی موضعی را نخوریم بلکه بهترین مارکر و بهترین راه برای تشخیص سردی از گرمی، همان پوشیدن و نپوشیدن دائمی لباس و در درجه بعدی احساس گر گرفتگی افراد و در درجه سوم وجود حساسیت پوستی به خوراکی های گرم مزاج در نزد آنان است. پر مسلم است که فرد سرد مزاج دوش آب سرد نمی تواند بگیرد ولی فرد گرم مزاج خصوصا صفراوی مزاج این توانایی ها را دارد. حال سوال ما این است که چه فایده ای دارد که ما بدانیم چه طبعی داریم ؟ جوابش آن است که با دانستن هر طبعی خیلی چیزها از نظر پزشکی برای ما روشن می شود لذا دانستن علم طبایع شما را با تشخیص و درمان بیماری های مختلف آشنا می سازد.
اصلاح مزاج انسان
برای حفظ سلامتی باید در بدن اخلاط را به تعادل نگه داشت، یعنی برای نگهداری آنها باید اخلاط را تقویت کرد. برای تقویت هر کدام لازم است غذای زاینده همان ماده یا خلط را به بدن رساند. از این رو به این کار (تقویت به عین) می گویند.
هر گاه یک یا چند ماده در بدن افزایش پیدا کند موجب بروز بیماری می شود. برای درمان آن بیماری باید آن ماده را کاهش داد و برای کاهش ماده اضافی باید از ضد آن استفاده کرد مثلا برای کاهش حرارت (صفرا) باید رطوبت را افزایش داد (از صفرا زدا بهره گرفت) و دام کاهش سردی و خشکی باید از حرارت و رطوبت استفاده کرد(سودا زدا).
از این رو به این قاعده درمان به ضد و تقویت به عین می گویند.
اصلاح افراد بلغمی مزاج
این افراد باید برای مدتی از خوردن لبنیات و خوردن ترشی جات و مصرف غذاهای سردی بخش بدون حضور مصلح خودداری کنند و بیشتر از غذاهای گرمی بخش مانند : ارده، عسل، شیره انگور یا خرما و یا ارده و خرما استفاده نمایند. و همچنین به جای چای از نوشیدنی های گرمی بخش، دم کرده ی دارچین و مقدار کمی زنجبیل استفاده کنند و هنگام خوردن برنج از ادویه جاتی مانند :هل، دارچین و زیره و شوید و نیز از میوه جات شیرین و رسیده مصرف نمایند و روزانه مقداری نرمش و ورزش انجام دهند، و یک روز در میان به حمام بروند. و از تمام غذاهای گرمی بخش مانند گوشت شتر، گوسفند کبوتر، سار، بوقلمون کباب شده مصرف کنند و از میوه جات رسیده و شیرین مصرف کنند و از ادویه جاتی مانند هل، دارچین، زنجبیل، زعفران، جوز هندی، فلفل سیاه و سفید، دانه خردل و سیر و موسیر استفاده کنند و چغندر، شلغم، هویج، کلم قمری، ترب سیاه و سفید و کلم و ساقه کرفس، نعناع، ریحان، جعفری، مرزه ترخون، تره و شوید نیز کنار غذاها حتما استفاده کنند. از بذرهای ملین، خشکبار، عسل، ارده، شیره خرما، زیاد استفاده کنند. و از تمام مواد لبنی مانند شیر، ماست، دوغ و... بدون استفاده از مصلح برای افراد بلغمی مزاج مضر است. ترشی جات، سرکه، شور -برنج سفید، عدس، سیب زمینی، آب یخ، انواع نوشابه های گاز دار، چای، قهوه، نسکافه، سوپ جو، آش جو، میوه های ترش و کال، نارنگی - کیوی، گرمک، اخبار پوست کنده، قارچ، ماش، جو، گوشت گاو و گوساله، انواع گوشت سفید، سس، رب گوجه فرنگی، پرخوری، غذاهای فریز شده، کدو خورشتی، غذاهای فریز شده، آش رشته، ماکارونی، پفک، ادامس، بیسکویت، چیپس، و... بپرهیزد زیرا مصرف این نوع مواد غذایی، بدون وجود مصلح خلط بلغم را فعال نموده و آن را افزایش می دهد. بلغم در واقع همان سیستم ایمنی بدن است که با این نوع تغذیه ضعیف تر می شود و در نتیجه بدن آدمی در مقابل انواع پارازیت ها آسیب پذیر تر می شود در واقع سیستم ایمنی بدن علیه خود وارد عمل می شود که در اصطلاح پزشکی آن را اتوایمیون می نامند. بهترین درمان برای بیمارن بلغمی پرهیز از غذاهای نام برده شده می باشد.
با رعایت مسائل فوق به زودی طبع آنان اصلاح و از کسالت و بیماری نجات خواهند یافت. چنین اشخاصی حتی می توانند از مواد بلغم زا که برایشان مضر است میل کنند ولی با کمی تغییر، تبدیل یا همراهی مصلح آن. مثلا خوردن آب یخ برای این افراد بسیار مضر است و کبد چرب ایجاد می کند لذا بهتر است که همواره از آب ولرم و یا حتی آب جوش کمی سرد شده (یعنی یک درجه از داغ کم تر) میل نمایند. یا اینکه هنگام استفاده از ماست که مقادیر کم آن بلغم زا و مقادیر زیادش سودا زاست، بهترین کار آن است که از مصلح مزاجی ماست مثل پونه، نعناع، آویشن، زیره و ... و یا حتی از مصلح تخصصی ماست یعنی زنیان استفاده شود. پس در مجموع بهترین کار آن است که شما از خوردن مواد تولید کننده بلغم (مثل ماست، دوغ، شیر، سر شیر، خامه، آب یخ دار، شیرینی، مرکبات، جو، آب دم کرده جو و ...) یا به کلی صرف نظر کنید که این امکان تقريبا وجود ندارد و یا اینکه حتی الامکان این گونه مواد را کم تر خورده و هر بار همراه با مصلح آن میل شود (مصلح ماده ایست خوراکی یا غیر خوراکی که از آن به منظور مرتفع کردن عوارض سایر مواد مصرف شده استفاده می شود).
اصلاح افراد صفراوی مزاج
غذاهایی که این گونه مزاج های صفراوی را اصلاح می کنند عبارتند از : خوردنی هایی که حالت اسیدی دارند و ترشی جات طبیعی مانند : لیمو ترش، زرشک، نارنج، گریپ فروت با عسل، ترنجبین، شیر خشت، کاهو، کیوی، آلو بخارا، آلوچه، اسفناج، تمبر هندی به صورت دم کرده، لیمو شیرین، پرتقال، نان جو و آش جو. مجموعا این نوع افراد باید از غذاهای خنک استفاده کنند. یعنی از غذاهایی که PH آنها از نظر علمی زیر ۷ باشد. عرق کاسنی و عرق شاهتره بهترین نوشیدنی برای این گونه افراد است و آنها برای شستشو بدن خود باید از سدر و ختمی استفاده کنند . بهترین روش برای این گونه افراد این است که از خوردن چای و گرمی جات جدا بپرهیزند تا بزودی سلامت خود را بدست آورند، در غیر این صورت دچار بیماری های کبدی مثل کبد چرب و در صورت عدم رعایت نهایتا دچار بیماری سیروز کبدی می شوند. همانگونه که بیش از این گفته شد، ساده ترین و عاقلانه ترین روش برای اصلاح مزاج، شناخت نوع مزاج و شناخت نوع غذا و مصرف به موقع آنهاست تا بیماری سرکوب شود و سیستم ایمنی بدن تقویت گردد. تخلیه معده این افراد به روش قی کردن دوره ای بسیار مناسب می باشد در واقع کار حکیم آن است که افراد پر حرارت جامعه را شناسایی نموده و به طرق محتلف پیشنهاد شده سنتی، حرارت بدن آنها را پائین تر بیاورد. و خوردن همه انواع مرکبات، انار، شاه توت، خیار، سیب، گلابی، البالو، گیلاس، آلو، گوجه سبز و زرشکی برای افراد صفراوی مزاج مفید است بهترین دارو برای این افراد هندوانه، گرمک، کدو خورشتی، هویج فرنگی، روغن زیتون و سوپ جو، سبزیجات مانند اسفناج و گشنیز، لیموترش، است. همچنین سیب زمینی بخار پز، قارچ، بامیه، پیاز، برگه هلو، برگه زرد آلو، مغز بادام خام تازه، برنج سفید با روغن زیتون، کدو حلوایی با نخود فرنگی، عدس، ماش، جو دوسر، مخمر آبجو، لیمو عمانی برای کبد و افراد صفراوی مزاج بسیار مفید است. و همچنین بذرهای ملین و شربت آب عسل با لیمو ترش تازه به این افراد توصیه می شود .
چای، قهوه، نسکافه، تخم مرغ، غذاهای فریز شده و زود پز شده، سس و رب، غذاهای چرب و پر حجم، ماکارونی و آش رشته، نوشابه و ادویجات تند، آب یخ، نوشیدن مایعات همراه و بعد از غذا، شیرینی جات قنادی و مصنوعی، آجیل شور و گوشت قرمز ریزه خواری، بادمجان، موز، خربزه، آناناس و طالبی برای این افراد ضرر دارد. در این جا بحران هایی که در طول زمان باعث ترشح ناگهانی صفرا به خون می شود را برای شما معرفی می نماییم. بحران هایی که بارها و بارها هر یک از شما با آنها مواجه شده اید نظیر:
پدیده بلوغ برای نوجوانان – پدیده ی ازدواج - پدیده ی باردار شدن پدیده ی زایمان -دو شنیدن ناگهانی خبر بد - پدیده ی یائسگی -بلند کردن هالتر در بدن سازی - مسابقه و... همگی جزء بحران های صفراوی حساب می شوند یعنی با پیدایش هر کدام از دوران زندگی با افعال مختلف فوق به ناگهان مقادیر زیادی صفرا (یعنی هورمون های خونی گرم مزاج) وارد خون شده و شخص را دچار یک نوع التهاب حرارتی شدید می کند مثل حالت گرگرفتگی در زنان یائسه.
اصلاح افراد دموی مزاج
مسهل های گیاهی، مانند : خاکشیر، اسفرزه، تخم مرو، بارهنگ، بالنگو، تخم ریحان، سوپ یا آش جو، نان جو، روزانه ۶ لیوان آب خنک (نیم ساعت بعد از غذا و ۲ساعت و نیم بعد از غذا), کاستن از حجم غذا و استفاده از غذاهای ساده (غير متنوع) یکی از بهترین راه های اصلاح مزاج است. همچنین مقداری نرمش و ورزش سبک نیز بسیار خوب است. خیس شده ی برگ زرد آلو، هلو، انجير و الو بخارا، بهترین دارو برای این نوع افراد است. ترشی جات طبیعی مانند زرشک، آلو بخارا نیز برای این افراد مفید است. و بر اثر استفاده از آنها بیمار سریع تر بهبودی خود را بدست می آورد. راه حجامت و فصد خون نیز انان را سریع تر به سوی سلامتی باز می گرداند. و خوردن زرشک، کاهو، خیار، میوه جات، انار، سبزیجات، سوپ جو، لیموترش تازه، استفاده از سالاد فصل قبل از غذا، روغن زیتون، حبوبات و غلات جوانه زده، بذرهای ملین (خاکشیر و...) عسل به مقدار کم، غذاهای خام، انواع توت قرمز، شاه توت، کدو خورشتی، نوشیدن ۲ تا ۳ لیوان آب زرشک که سریعا خون را به حالت طبیعی باز می گرداند، کم خوری توصیه می شود و از خوردن غذاهای سرخ شده چرب، و پر حجم، شیرینی جات، ادویجات تند، غذاهای شور، گوشت زیاد، کره و خامه، غذاهای نشاسته ای، نان، آب یخ، دوغ، نوشابه، تخم مرغ، نوشیدن مایعات همراه با غذا یا بعد از غذا، خرما، رطب، توت خشک، کشمش، سس، رب، ترشی جات، سرکه، سیر، چای، قهوه، نسکافه، ماست، بادمجان و غذاهای ساندویچی پرهیز کنند.
اصلاح افراد سوداوی مزاج
کسانی که دچار این نوع طبع می شوند اکثرا به یاس و ناامیدی و ناراحتی های فکری و روحی مبتلا هستند، مدام در خود فرو می روند، خود خوری می کنند و برای آرامش خود گریه می کنند. این افراد (مثلا کسانی که احساس گزگز دست و پا می کنند باید از خوردن غذاهای چرب، شور، مانده و بیات به خصوص گوشت، ماهی دودی، شیرینی جات مصنوعی، ادویه جات و به خصوص چای و نیز خوردن قرص جلوگیری، خودداری نمایند و در عوض بیشتر از مسهل های گیاهی مانند قدومه شیرازی، بارهنگ، تخم ریحان و مرو استفاده کنند. در بین غذاها از نوشیدن مایعات به خصوص آب یخ و نوشابه های گاز دار و دوغ خودداری کنند. این افراد باید از مصرف کشک و ماست نیز پرهیز کنند. مصرف پنیر همراه با چای شیرین به عنوان صبحانه برای این گون افراد فوق العاده زیان اور است زیرا رسوبات خون در این نوع افراد افزایش می یابد و اکثرا دچار یبوست مزاج می شوند. استفاده از غذاهای گیاهی مانند آلو اسفناج، کدو تنبل و هویج فرنگی پخته نیز بسیار مفید است و همچنین استفاده از سالادهای فصل با مقداری جوانه گندم قبل از غذا و نیز مصرف آش جو اثرات مفیدی برای افراد دارد. تنقیه ی دم کرده جو یا روغن زیتون در اخراج سودا از مرکز تجمع آن یعنی روده ها نقش موثری خواهد داشت. اگر چنین افرادی به فکر اصلاح طبع خود نباشند شدیدا دچار افسردگی و پژمردگی روحی خواهند شد و روز به روز لاغر تر و تکیده تر می شوند و چهره شان گرفته تر می شود. کلیه غذاهای گرمی بخش مانند گوشت گوسفند، شتر، کبوتر برای سوداوی ها خوب است. در صورت مصرف برنج، حتما شوید و زیره سیاه استفاده شود. سبزی جات گرم مانند نعناع، ترخون، ریحان، جعفری، تره، انواع کلم و... مصرف شود کشمش، انجیر، خرما، زعفران، زیره، آفتیمون و بذرهای ملین مانند خاکشیر، تخم شربتی، قدومه شیرازی برای افراد سوداوی مزاج بسیار مفید است و بادمجان و غذاهای نمک سود مانند ماهی دودی، ماهی شور خیار شور و گوشت گاو و گوساله و ماست ع پنیر، چای شیرین، ترشی جات، شیرینی جات قنادی، سرکه، چای، دوغ، برای افراد سوداوی مزاج مناسب نیست.
افسردگی و بی خوابی نتیجه غلبه بلغم است
بیماری های شایعی مانند ام اس، افسردگی و بی خوابی، ضعف اعصاب، آرتروز، درد معده و غیره، نتیجه غلبه بلغم بوده و با استفاده از مواد غذایی با طبع گرم و خارج شدن سردی، به تدریج می توان بر این بیماری ها غلبه کرد.
شش عامل که به سبک زندگی معروف هستند در سلامتی و بیماری افراد موثر است.
استفاده از غذا و نوشیدنی های سالم عامل مهمی در سلامتی افراد است اگر افراد سوداوی از غذاهایی با طبع سرد استفاده زیادی کنند، دچار غم و غصه شده و اگر افراد افسرده ای باشند، بیماری آنان تشدید خواهد شد.
اگر این افراد از ترکیب سرکه و عسل و نوشیدنی های سالم استفاده کنند، اثر خوبی بر کبد خود بر جای خواهند گذاشت.
اضطراب و غم و غصه بیماری های سردی هستند
اضطراب و غم و غصه بیماری های سردی هستند و اگر به طور مداوم این حالات تکرار شود، نیروی دفاعی بدن تضعیف شده و فرد ممکن است به بیماری سرطان مبتلا شود.
هوای پاکیزه نقش مهمی در سلامتی افراد بر عهده داشته و اگر هوای تنفسی حاوی سرب باشد روی قند خون تاثیر گذاشته و ضریب هوشی افراد را پائین می آورد.
از نظر طب سنتی زندگی یعنی گرما و رطوبت و اگر در طی روز حداقل بیست دقیقه وقت خود را به ورزش اختصاص دهیم گرما و نشاط ایجاد می شود ولی اگر اکثر اوقات را پشت میز بگذرانیم سردی غلبه می کند و کسل و چاق خواهیم شد.
دفع مواد زائد بدن بسیار مهم بوده و مدت طبیعی آن یک ساعت پس از غذاست و اگر این مواد به موقع از بدن دفع نشود فرد دچار یبوست شده که ما در تمام بیماری هاست.
افراد دموی مزاج به علت رطوبت مغز روزانه ۷ یا ۸ ساعت می خوابند ولی بالعکس سوداوی ها به جهت خشکی مغز (مانند افراد مسن) کم خواب و دچار اختلالاتی در خواب هستند.
اینک لازم است عواملی را که مستقیما بر روی مزاج تأثیر دارند، بشناسید تا بتوانید با دانش کافی مزاج اصلی خود را متعادل و متوازن نگاه دارید و مانع از انحرافات شدید مزاج شوید.