با رعایت اصول تغذیه همیشه سالم بمانید

در کتاب خصال شیخ صدوق حدیث از حضرت على(ع) خطاب به فرزندش امام حسن مجتبی(ع) روایت شده است: «ای پسرم! آیا به چهار ویژگی که تو را از طب بی نیاز می کند آگاهت سازم؟ بر سر سفره ی غذا ننشین مگر در حالی که گرسنه باشی و از طعام برنخیز مگر این که گرسنه باشی و غذا را خوب بجو و وقت خواب به دستشویی برو. پس اگر این کارها را انجام دهی از طب بی نیاز می شوی.»
این برخلاف فرهنگ غالب مردم است که تا سیر نشوند، دست از خوردن نمی کشند و بر سفره ها یکدیگر را سفارش و تشویق به سیر شدن می کنند.
امام رضا نیز دو بار در رساله ذهبيه تاکید فرموده اند: «دست از طعام بردار در حالی که هنوز به آن میل و اراده داری که برای معده و بدن تو بهتر است و باعث زیادی عقل و سبکی جسم تو می شود.
لازم به ذکر است که حضرت در رساله خود، بدن را به زمین زراعی تشبیه کرده و فرموده اند: «همان طور که به زمین زراعی نباید زیاد از حد آب رساند (چرا که باعث خرابی دانه و محصول می شود) در مورد بدن نیز تدبر در تغذیه ضروری است.
هرکه صرف نماید از طعام، زیاده بر قدر حاجت، آن غذا، غذای او نمی شود و ضرر می رساند و هرکه بخورد به قدر حاجت، نه زیادتر و نه کمتر نفع می رساند او را و در مورد آب نوشیدن نیز چنین است.
امام على(ع) خطاب به کمیل می فرمایند: «یا کمیل! شکم خود را از خوراک پر مکن، برای آب هم جا بگذار و برای هوا هم مقداری قرار بده؛ تا اشتها داری دست از غذا بردار؛ اگر این کارها را انجام دادی خوراک به تو گوارا می شود. همانا تندرستی با کم خوردن و کسم نوشیدن است.»
غذا را نباید بدون اشتها خورد و همیشه باید قبل از سیری و باقی ماندن مقداری اشتها دست کشید؛ زیرا باقی ماندن اشتها خود به خود بعد از گذشت اندکی از بین خواهد رفت چون بعد از غذا معده حجیم می شود تا غذا را هضم کند و شخص سیر می شود.

روایاتی از امام صادق (ع) منقول است که بیان می دارد سیری شکم موجب دوری از خداوند می شود: «دورترین مردمان از خداوند، کسی است که شکمش پر باشد.»
خداوند(عزوجل) پرخوری را دشمن می شمارد.»، «شکم با خوردن، سرکش می شود. نزدیک ترین حالت بنده به خداوند هنگامی است که شکمش سبك باشد و دورترین حالت بنده از خداوند نیز آن هنگام است که شکمش پر باشد.»

حتما هر دو دست را پیش از غذا و بعد از غذا خوردن، بشویید.
پیامبر اکرم صلى الله عليه وسلم فرمودند: «وضو گرفتن قبل از غذا فقر را از بین می برد و وضو گرفتن بعد از آن، هم و غم را از بین می برد.»

در اول غذا «بسم الله الرحمن الرحیم» بگویید ولی اگر سر سفره چند نوع غذا بود، در اول هرکدام بسم الله بگوييد.
پیامبر اکرم صلى الله عليه وسلم فرمودند: « هر غذایی که با نام خدا شروع نشود درد است و هیچ برکتی ندارد.»
امام على(ع)خطاب به امام حسن(ع) فرمودند: « هیچ لقمه سرد و گرمی را نخور و هیچ نوشیدنی را چه بسیار و چه اندک ننوش مگر آنکه پیش از خوردن و آشامیدن بگویی: پروردگارا! از تو درخواست می کنم در خوردن و نوشیدنم سالم ماندن از درد و زیان آن و توانایی بر اطاعت و یاد و سپاسگزاری از تو تا وقتی که از آن به من بدهید مرا به عبادت خویش تشویق فرمایی و نیکو پرهیز نمودن از نافرمانیت را به من الهام فرمایی،
اگر این را بگویی از درد و زیان آن در امان خواهی ماند.» در روایتی از امام صادق(ع) آمده: «هرکه فراموش نماید که برای هر نوع غذا جداگانه بسم الله بگوید، بایستی بگوید: «بسم الله على أول و أخره. »

قبل از غذا و بعد از آن دو بار انگشت خود رابه نمك زده و به دندان های خود بکشید. رسول خدا می فرمایند: «هرکس پیش و پس از غذا، نمک بخورد، خداوند سیصد و سی نوع بلا، که کمترینش جذام است از او بر می دارد.» در هر گرم بزاق دهان انسان، دست کم صدهزار میکروب وجود دارد و مصرف نمک طعام پیش از خوردن هر چیز، باعث کاهش این میکروب ها می شود. همچنین مضمضه کردن نمک پیش از غذا، باعث ترشح بزاق شده و حفره دهان را برای جویدن و هضم بهتر غذا آماده می کند. چهار مزه اصلی غذاها، شوری، تلخی، ترشی و شیرینی است. یکی از دلایل خوردن نمک بعد غذا این است که اثر اسیدی غذاهای شیرین و ترش را خنثی کرده و با غلبه بر هر نوع مزه دیگر، از پوسیدگی دندان ها جلوگیری کند.

یکی از دلایل این مسأله، وجود مقداری انرژی در آدمی است. این انرژی ها در دو قسمت از بدن انسان یعنی نوک انگشتان و چشم ها بیشتر از سایر قسمت ها وجود دارد. از این رو بهتر است وقتی سر سفره می نشینید، ابتدا خوب به غذا نگاه کرده تا نشاطی در ما به وجود آید و پس از آن با سه انگشت غذا را میل کنید. در ضمن این کار کمک می کند خود به خود لقمه ها را کوچک برداشته و اگر آنها را خوب بجویم به زودی سیر خواهیم شد و دچار نفخ معده و پرخوری نخواهیم شد و این روش برای لاغری نیز مناسب است.

درست جویدن غذا اولین گام پر اهمیت در مسیر یک هضم خوب و سالم است و مخلوط شدن با بزاق است. غذا را خوب بجوید. با این عمل باعث تحریک بیشتر مرکز سیری در هیپوتالاموس(از هیپوتالاموس غده ای است در مغز که یکی از مهم ترین وظایف آن برقراری ارتباط بین دستگاه عصبی و سیستم غدددرون ریز می باشد. سیستم غدد درون ریز کار ترشح هورمون ها را بر عهده دارد.) مغز و احساس سیری می شود. همچنین موجب ترشح کامل غدد بزاقی و هضم غذا و ضدعفونی فضای دهان می شود.

این عمل برای حفظ سلامتی بسیار مهم است. غذاهایی که دارای زمان هضم متفاوت هستند نباید با هم خورده شوند، به خصوص اگر مدت هضم آنها تفاوت زمانی زیادی داشته باشد. در صورت تمایل به مصرف همزمان آنها ابتدا باید غذای زودهضم و پس از کمی درنگ (اندازه هضم غذای اول) غذای دیرهضم مصرف شود در غیر این صورت بازهم محصول نهایی هضم معده، باعث تولید اخلاط نامناسب در کبد خواهد شد. خوردن غذاهای خام با پخته هم سبب فساد هضم می شود.

اگر غذا با اشتها خورده شود و خورنده از آن لذت ببرد، معده هم بهتر آن را در خود جای می دهد و هضم می کند و بالعکس معده غذایی را که شخص از روی بی میلی بخورد و از آن لذت نبرد محکم در برنمی گیرد و طبعا هضم آن نیز به خوبی انجام نمی شود. اگر بعد خوردن غذا برای شخص، غم، اندوه، ترس، خشم و غضب عارض شود، باعث می شود که هضم به خوبی انجام نگیرد؛ پس غذا را با آرامش میل کنید.

مصرف میوه به همراه غذا باعث ایجاد اخلاط فاسد شده و منجر به تباه شدن معده می شود و تنها خوردن دو میوه انارو زیتون به همراه غذا مجاز است. حتی شیر که یک نوع غذا محسوب می شود. نباید به همراه میوه مصرف شود؛ مثلا مخلوط شیرموز، دیرهضم و توصیه نمی شود.

امام صادق (ع) می فرمایند: «دراز کشیدن پس از غذا، بدن را چاق می کند، غذا را هضم می نماید و درد را از درون انسان بیرون می کشد.»
امام رضا(ع) نیز فرمودند: «هرگاه چیزی خوردی، بر پشت بخواب و پای راست را بر روی پای چپ بگذار.»؟
بعد میل غذا، دراز بکشید و پای راست را روی پای چپ انداخته، دست ها را زیر گردن قرار داده، چشم ها را بسته و به هیچ چیز فکر نکند. بعد از ۵ تا ۱۰ دقیقه دوباره بلند شوید. در این حال خستگی غذا رفع شده و انگار غذا نخورده است.
بعد غذا آرامش داشته باشید؛ زیرا سکون برای هضم لازم است. البته چند قدم حرکت بعد غذا مفید است؛ چرا که سبب قرار گرفتن غذا در قعر معده می گردد. به طور کلی حرکت خفیف پس از غذا مناسب است ولی حرکات شدید اصلا توصیه نمی شود.
موقع هضم غذا حرارت و طبیعت مدبره بدن مشغول به کار هضم می باشد و اگر شخص از اعضای بدنش مثل پاها برای حرکت شدید یا از مغز برای کار فکری شدید و دیگر اعضاء استفاده کند، باعث می شود خون و طبیعت بدن به آن سمت متمایل شود و در این صورت هضم به درستی انجام نمی شود و همچنین غذا و طعام را که به خوبی گوارش و هضم نشده دفع می کند و باعث ایجاد ورم و آماس در اندام ظاهری و باطنی می شود. همچنین موجب انسداد و تب شده و مایعات بدن را به سمت اندرون یا شکم و لا به لای هر چیزی می کشاند.

طبيعت، همان قوه مدبره ای است که بدن را تدبیر می کند و همه رفتارهای بدن با آن قوه توجیه و تبیین می شود و به عبارتی همه قوای بدن تحت امر طبیعت اند و طبیعت هم تحت اراده و فرمان حق است. به عنوان مثال وقتی ماده سمی داخل معده شود، بدن آن را با قی دفع می کند چرا که در این حال نزدیکترین راه برای دفع ماده سمی، دهان است. اما اگر ماده سمی از معده بگذرد و وارد روده شود، بدن آن را از طریق مخرج دفع خواهد کرد. همه اینها به این خاطر است که بدن هوشمند است و همیشه در فعالیت های خود دست به انتخاب می زند. حکما می گفتند رطوبت غلیظی که از مغز به بینی می آید پاک کننده مواد اضافی مغز و باعث ایمنی در برابر غش و سکته و سردرد و ایجاد خلط مداوم در بینی و زکام و اکثر امراض مغزی و سرفه و سل و اسهال و سنگینی بدن و سر و سستی اعضا و غیر اینهاست. به همین خاطر است که در احادیث فرموده اند: «زکام را درمان نکنید، زیرا زکام لشگری از لشگریان خداست.» عطسه نیز همینطور است و هر بار عطسه تا ۳ روز آدم را از مرگ طبیعی حفظ می کند. در اصل، هر عملی که بدن برای دفع ماده بیماری و حفظ سلامتی انجام می دهد، از طبیعت مدبره بدن ناشی می شود. حکما به توانمندی طبیعت ارج می نهادند و خودشان را بر اساس این قانونمندی ها تنظیم می کردند. آنها با طبیعت مصالحه و تعامل می کردند و خودشان را مسلط بر طبیعت نمی دیدند بلکه خودشان را با طبیعت مدبره بدن می دیدند طب سنتی اسلامی داستان همزیستی با طبیعت است به جرأت می توان گفت واژه طبیعت از کلیدی ترین مفاهیم طب سنتی است. شاید بعضی ها فکر کنند که طب سنتی صرفا یکسری داروی گیاهی است و تفاوت آن با پزشکی مدرن در نوع داروهاست. اما اختلاف بین این دو در جهان بینی های حاکم بر آنهاست. اعتقاد به طبیعت زنده یکی از این جهان بینی هاست که پزشکی مدرن از آن محروم است. با تکیه بر همين طبیعت زنده بود که طبیب های سنتی اسلامی می گفتند: «طبیعت در درمان بیماری کافی است».

غذای تابستان باید سرد بالفعل و زمستان گرم بالفعل باشد. به جهت اینکه ظاهر بدن در تابستان گرم است و اگر غذای گرمی خورده شود ظاهر و باطن هر دو گرم شده و هضم ضعیف می شود. همچنین در زمستان، ظاهر سرد است پس هرگاه باطن با ورود غذای سرد، سرد شود باعث خاموش شدن حرارت غریزی می گردد. در دو فصل دیگر باید غذا معتدل باشد.

1. میزبان پیش از همه شروع به غذا خوردن و بعد از همه دست بکشد.
٢. با دست راست غذا بخورید.
3.بعد از غذا خوردن خدا را حمد کنید و دندان ها را با خلال و مسواک تمیز کنید.
۴. از دور ریختن مواد غذایی خودداری کنید؛ ولی اگر در بیابان غذا خوردید آنچه می ریزد برای پرندگان و حیوانات بریزید.
۵. هنگام غذا خوردن بنشینید؛ از غذا خوردن در حال راه رفتن و ایستاده و از نگاه کردن به صورت بپرهیزید.
۶. از خوردن غذای داغ و فوت کردن به آن بپرهیزید.
۷. بعد از گذاشتن نان در سفره منتظر چیز دیگر نمانید.
۸. از پاره کردن تان با کارد و گذاشتن چیزی روی آن و هرگونه بی احترامی بپرهیزید.
9. مقدار غذا نباید به قدری زیاد باشد که باعث فساد گردد، کم نیز نباشد که باعث ضعف و لاغری و کاهش قوت شود.
۱۰. در زمان گرسنگی واقعی از به تأخیر انداختن غذا اجتناب کنید؛ زیرا این کار موجب ریخته شدن صفرا و مواد نامناسب به معده می گردد و تأخير غذا بیش از نیم ساعت و نهایت يك ساعت خوب نیست.
۱۱. زمانی که غذا هنوز در معده بوده و هضم نشده، از مصرف هرگونه خوراکی دیگر پرهیز نمایید؛ زیرا که سبب عدم هضم و فساد هر دو غذا می شود.
۱۲. از مداومت بر یک نوع غذا پرهیز نمایید.
۱۳. از طعام بی مزه اجتناب نمایید زیرا که باعث از بین رفتن اشتها است.
۱۴. مداومت بر ترشی جات موجب ضعف، لاغری و مضر اعصاب است و همچنین غذاهای بی مزه موجب کاهش اشتها و خستگی می شوند و غذاهای شیرین و چرب اشتها را از بین می برند و بدن را گرم می کنند و غذاهای شور، لاغری و خشکی می آورند و برای چشم مضر هستند.
۱۵. مضرات غذاهای شیرین و چرب را با غذاهای ترش می توان رفع کرد و بالعکس مشکل غذاهای بی مزه با شوری و تندی قابل رفع است.
۱۶. هنگام گرسنگی زیاد، توصیه می شود غذای غليظ ميل گردد تا طبیعت مدبره به آن مشغول گردد ولی در گرسنگی کم غذای لطیف میل شود تا طبیعت مدیره باقوت کمتری به آن مشغول گردد.
۱۷. زمان غذا خوردن تمام تمرکز بدن بر خوردن باشد. ( با تلفن و موبایل صحبت نکنید تا از لذت غذا خوردن غافل نشوید.)

هر یک از مزه ها در طب سنتی اسلامی، دارای مزاج خاصی هستند و افراد باید طبق مزاج خود به میزان متعادل مصرف کنند.
ترش: مواد ترش مثل آبغوره، آبلیمو، سرکه و سماق بعد ورود به بدن خشکی و سردی را افزایش می دهند و هر چه ترشی آن بیشتر باشد، سردی و خشکی آن افزایش می یابد. افراط در استفاده از این مواد تاثیر منفی بر دستگاه تنفسی و عصبی داشته و سرفه را افزایش می دهد و به خصوص افراد سوداوی از مصرف آنها صدمه می بینند.
تلخ: این مواد گرمی و خشکی بدن را افزایش می دهند. خون را رقیق نموده و شوینده و پاک کننده دستگاه گوارش از مواد زاید بلغمی هستند.
شیرین: مواد شیرین، گرم و تر بوده و غذای مناسبی بعد از گوشت و نان هستند. البته منظور از شیرینی، مواد طبیعی است.
شور: مواد شور، گرم و خشک هستند. نمک طعام مهم ترین شوری است و مصرف به اندازه آن بلغم را از بین می برد و باعث افزایش اشتها می شود.
تند: این مواد گرم و خشک هستند. مصرف گاه به گاه آن برای افراد بلغمی مناسب است.
بی مزه: مواد بی مزه سرد و تر هستند و مصرف بیش از اندازه آنها انرژی بدن و اعضارا کاهش می دهد.

خداوند متعال در آیه ۹۲ سوره مریم می فرماید:
« ولهم رزقهم فيها بكره و عشیاء» و در بهشت، هر صبح و شام، روزی آنان آماده است.
از این آیه می توان چنین برداشت کرد که مهم ترین وعده غذایی، صبحانه و شام است. امام جعفر صادق (ع) خطاب به فردی که از سوء هضم و درد معده شکایت داشت ضمن خواندن آیه فوق فرمودند: «فقط اول روز و اول شب به تغذیه بپرداز و میان صبحانه و شام چیزی نخور که مایه فساد بدن است. مگر گفته خدا را نشنیده ای که می فرماید: «روزی آنان بامدادان و شامگاهان است؟
بنابراین بر خلاف عادت امروز که ناهار تبدیل به اصلی ترین وعده غذایی مردم شده، در تغذیه اسلامی غذاخوردن در اواسط روز جایگاهی نداشته و برای سلامتی مضر است
پیامبر اکرم فرمودند: «شام را ترک نکنید، هر چند به خوردن دانه خرمای خشکیده ای باشد من بر امتم از این بیم دارم که با ترک خوردن شام، پیری و شکستگی به سراغشان آید؛ چرا که خوردن شام، مایه نیرومندی پیر و جوان است.»
امام صادق(ع) در روایاتی فرمودند: «خوردن شام را وا مگذار، هر چند به سه لقمه (نان) با نمك باشد.سرچشمه ویرانی تن واگذاردن شام است، »
در مورد اهمیت صبحانه نیز امام صادق (ع) فرمودند: «چون نماز صبح را خواندی، پاره نانی بخور تا با آن دهان خویش را خوشبو سازی، حرارت خود را فرو بنشانی، دندان هایت را استوار سازی، لثه ات را استحکام بخشی، روزی خویش را به چنگ آوری و خوی خود را نکو سازی.
از نظر علمی خوردن غذای کامل در صبح باعث می شود تا احساس گرسنگی در ظهر به حداقل برسد و فرد نیاز چندانی به خوردن ناهار پیدا نکند یا به خوردن غذایی سبک اکتفا کند و در نتیجه دچار کسالت نشده و احتیاجی به خواب پیدا نکند. لذا اول شب با اشتهای کامل شام می خورد و تا موقع خواب غذای او هضم می شود؛ زیرا در احادیث گوناگون و گفته های بزرگان طب روی این اصل تأکید شده که صبحانه انرژی لازم جهت فعالیت روزانه بدن را تأمین کرده و شام سبب ساخت سلول های گوناگون بدن می شود.
بهتر است اولین خوردنی که در صبح ناشتا می خورید عسل باشد و اگر نبود، خرما بهترین صبحانه به ترتیب ارده شیره و عسل معرفی شده است. کره حیوانی و عسل، تخم مرغ عسلی در الویت های بعدی هستند.
مرباهای سرد مثل آلبالو و... برای افراد گرم مزاج، مرباهای گرم مثل به، زنجبیل و... برای سرد مزاجها مناسب است.
نکته بعدی که بسیار مهم است ترک عادت است که باید به یکباره صورت نگیرد، کسانی که عادت به سه وعده غذا در شبانه روز دارند و می خواهند وعده ناهار را حذف کنند و بالعکس کسانی که مثلا در شبانه روز یک وعده می خورند اگر بخواهند دو وعده بخورند باید به مرور این کار را انجام دهند تا از عوارض آن جلوگیری نمایند.

هر غذایی ذکر خاص خود را دارد. گفتن ذکر حين طبخ غذاها سبب روحانی شدن خوراك و افزایش اثر معنوی آن غذا در جسم و روان ما خواهد شد. قطعا غذا همراه با ذکر گفتن تهیه شده باشد، سالم تر و لذیذتر و رشد آفرین تر خواهد بود. در میان ذکرهای گوناگون بیان شده توسط حکمیان سنتی چهار ذکر عمومی قابل کاربرد برای تمامی غذاها عبارتند از:
1. بسم الله الرحمن الرحیم
۲. صلوات بر محمد و آل محمد
۳. «یانور»
۴. «یارازق»
وضو داشتن حین طبخ غذا توصیه دیگر طب اسلامی است. قدما در تهیه سرکه از تربت سيد الشهداء استفاده می کرده اند.

غذا باید به آرامی، با تأنی و در مدت زمان هرچه طولانی تر پخته شود و حرارت اعمال شده برای پخت غذا ملایم، اما بلند مدت باشد. در فرهنگ ایرانی«بارگذاشتن غذا» لغتی آشنا است که اغلب شب تا صبح یا صبح تا شب، غذا با یک شعله ملایم در حال طبخ بوده است و همه می دانند چنین غذاهایی که بار گذاشته می شوند به مراتب لذيذتر و خوش طعم تر تاغذاهایی است که به سرعت آماده می شوند.

ظرف های مسی و روی (اکثر ظروف روی در بازار آلومینیوم هستند) به دلیل آزاد کردن عناصر با ارزش به درون غذا، باعث تاثیر بر عملکرد سیستم مغز و اعصاب و غدد درون ریز بدن می شوند؛ ولی یکی از مضرات ظروف مسی اکسید شدن آنهاست که بسیار خطرناک است و باید به موقع قلع اندود شود.
ظروف سفالین زردرنگ که در قدیم از آنها استفاده می شد بهترین نوع ظروف برای پخت و پز و نگهداری غذا هستند.
ظروف لعابی از کیفیت خوبی برخوردارند. ظروف چینی یکی از بهترین ظروف غذا می باشند.
ظروف چوبی اگر از مواد مناسبی تهیه شوند برای انواع غذاهای سرد بسیار مناسب هستند.
چدن هنگام طبخ، با مواد غذایی ترکیب نمی شوند و این مساله از نظر بهداشتی فوق العاده مهم است.
ظروف سنگی برای طبخ غذاهای گوشتی، مانند انواع خورش و آبگوشت مفید است. این ظرف ها از بهترین ظروف می باشند.
بلور یا پیرکس اگر از مواد خوب تهیه شده باشند استفاده از آنها مانعی ندارد و کاملا بهداشتی است.
ملامین به دلیل اینکه از مواد حلقوی یا آروماتیک ساخته می شوند برای سلامتی مضر هستند.
ظروف آلومینیومی هنگام پخت، یون های آزاد به غذا اضافه می کنند که می توانند موجب بروز بیماری هایی مانند آلزایمر، راشیتیسم، کم خونی و... شود.
ظروف استیل سبب بروز ورود سرب به غذاها شده و سرطان زا شناخته شده اند.
تفلون عموما بهداشتی نیستند؛ زیرا تفلون ماده ای است شیمیایی به نام پلی تترافلئورواتیلن که به صورت روکش برای ظروف آلومینیومی استفاده می شود و هنگام طبخ، به مرور وارد غذا شده و همراه آن خورده می شود. در تهیه ظروف تفلون از کادیوم نیز استفاده می شود که از فلزات سنگین بوده و به مرور وارد غذا شده باعث بروز سرطان، کوتاهی قد و ضایعات پوستی می شود. علاوه بر این کادیوم در سنتز هموگلوبین دخالت کرده و منجر به کم خونی می شود.
ظروف پلاستیکی و یکبار مصرف معمولا بهداشتی نیستند و در کودکان ایجاد آلرژی و حساسیت می کنند.
نقره، بهداشتی نبوده و عمده مضرات آنها ترکیب شدن با غذاست. به عنوان مثال اگر قاشق نقره ای را در زرده تخم مرغ فرو کنیم به سرعت اکسید شده و تغییر رنگ می دهد.
استایروفوم به علت آن که از نفت خام ساخته می شوند در صورت بلع، سرطان زا می باشند.
رسول اکرم (ص) فرمودند: «خداوند متعال به زندگی کسانی که اکثر ظروف غذایی آنان گلی و یا سفالین است برکت می دهد.